Yalanın kendisi de gölgesi de her yana öyle bir yansıyor ki kalpler de
diller de artık onsuz olmuyor! Ruha musallat olan bu davranış, bizi
yalan abidesine dönüştürme yolunda hızla ilerliyor. Lakin Sıdk
Sarayı'nın Sultanı, bu illeti münafıklık alameti olarak nitelendiriyor.
Bir ortamda yalan veya yalancılık üzerine de bahis açılmayagörsün. Hemen yalanın affedilmez bir suç olduğunu dile getirir, bize söylenmesine tahammül edemeyeceğimizin altını çizeriz. Peki günlük hayatta sarf ettiğimiz yalanlar için tövbe kurnalarına koşup, kizb kapısından süzülen ve ruhumuza işleyen yalan kokusunu atmak için çabalıyor muyuz? Şahsında fevkalade bir sıdk bulunan Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) sözlerini ya da Allah'ın "Yalan sözden sakınınız!" (Hac, 22/30) kelamını gözden kaçırıyor muyuz ki pervasızca doğruluktan ayrılıyoruz?
Fatih Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden Yrd. Doç. Dr. Hasan Yenibaş da yalanın hayatımızı istila ettiği görüşünde. O, bu konuda dinin anlayışıyla toplumun algısının birbirinden farklılaştığını düşünüyor. Doğrulukla yalanı aynı rafta satılan iki ürüne benzetiyor. Fakat yalan, diğerinden çok satıyor. Yenibaş'a göre, doğruluğun zirvede olduğu Asr-ı Saadet döneminde aldatmanın en küçüğüne bile prim verilmezken bugün hayatın her alanı bu virüsler tarafından kuşatılmış durumda. Hatta dinin yalan dediğine toplum öyle demiyor. Örneğin birilerini güldürmek için şaka maksatlı sözler sarf ediyoruz ve bunun yalan olmadığını iddia ediyoruz. Lakin Efendimiz "Yazıklar olsun o kimseye ki, insanları güldürmek için konuşur ve yalan söylerler! Yazık ona, yazık ona." diyor. Zira Allah Resulü ashabıyla şakalaşıyor ancak O (sallalahu aleyhi ve sellem), latifelerini latif bir biçimde yapıyor ve sadece doğruyu söylüyor.
Bir şeyi ifade ederken olduğundan fazla ya da az göstermek için onu abartarak anlatma anlamına gelen mübalağa da hayatımıza nufüz ediyor. Olanı olduğundan farklı gösterme illeti, dilimizi hükmü altına almış durumda. Her gün gazete ve televizyonlarda gördüğümüz haberler de buna örnek teşkil ediyor. Yapılan bir mitinge yüz kişi katılmışsa 'Binlerce insan geldi, alan doldu taştı' gibi beyanlarla bire bin katılıyor. Mübalağa için illa ekrana bakmaya lüzum yok tabii. En basit konuları bile çok rahat abartıyoruz. Ancak Fethullah Gülen Hocaefendi mübalağanın zımnî yalan olduğunu söylüyor. Bediüzzaman Said Nursî de "Hangi şeyi vasfetsen, olduğu gibi vasfet. Medhin mübâlağası zemm-i zımnîdir." şeklinde ifade ediyor.
Bir kusur, kabahat ya da suç için geçerli sebepler ileri sürmeyi ve onun hoş görülmesi amacıyla bahaneler sayıp dökmeyi ifade eden 'mazeret' de insanı yalana sürüklüyor. Bazı kimseler, hatalarını kabul etmeye bir türlü yanaşmayıp başkalarını suçluyor ya da olmadık bahaneler sıralayarak işin içinden sıyrılmaya çalışıyor. Hocaefendi mazeret döktürmenin de zımnî bir yalan olduğunu belirtiyor ve "Bir suç işlemek veya bir günaha girmek kötüdür, çirkindir; fakat o suça veya günaha mazeret bulma istikametinde beyanda bulunmak daha kötü ve daha çirkindir. Hatanın hoş görülmesi ya da suçun affedilmesi için 'şöyle olmuştu, böyle vuku bulmuştu' diyerek mazeretler ileri sürmek ve o türlü bahanelerin arkasına sığınarak kendini temize çıkarma kastıyla sözü eğip bükmek vebali, daha da katlamak demektir. Çünkü böyle bir davranış, nefsi tezkiye etmenin, kendi kusurlarını hiç görmemenin, ahirette her şeyin hakikatinin ayan beyan ortaya çıkacağını düşünmemenin ve dolayısıyla bağışlanma arayışında olmamanın ifadesidir." diyor.
Hocaefendi,
muğlâk bir ifade kullanarak muhatabın bir meseleyi olduğundan farklı
anlamasını sağlama ve açık olmayan bir beyanla asıl maksadı gizleme
manalarına gelen tarîze de açıklık getiriyor. selef-i salihînin, bunu da
zımnî yalan kategorisinde ele aldığına değiniyor.
İlahiyatçı Yenibaş da yalancılığın münafıklık alameti olduğunu hatırlatıyor. Nitekim hadiste konuştuğu zaman yalan söyleyen, emanete hıyanet eden, verdiği sözde durmayan kişilerin münafıklık alameti taşıdığına işaret ediliyor. Allah da Bakara Sûresi'nin 10. ayetinde "Kalplerinde münafıklıktan kaynaklanan bir hastalık vardır. Allah da onların hastalıklarını artırmıştır. Söyledikleri yalana karşılık da onlara elem dolu bir azap vardır." buyuruyor.
Ayrıca yalan, kişiye duyulan emniyet ve sadakat hislerini ortadan kaldırıyor. Çünkü hayatında birkaç defa yalan söylemiş biri, daha sonra kendisinden sudur edecek bütün doğruluklara gölge düşürmüş oluyor. "Söylediğim yalan küçük." diyerek onu meşrulaştırma yolu tercih ediliyor. Ancak bu masumiyet zırhı, yalanın hükmünü değiştirmiyor. Allah, değişik türevleriyle Kur'an'da üç yüzden fazla âyette kizbe yer vererek yalan sözden sakınmayı emrediyor. Bu dil belası, insanın manevî latifelerini de öldürüyor. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir sözünde bunun kalbi karartacağına işaret ediyor, bir başka sözünde "Şüphesiz ki sözde ve işte doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir. İyilik de cennete iletir. Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir. Yalancılık yoldan çıkmaya (fucûr) sürükler. Fucûr da cehenneme götürür. Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır." buyuruyor.
YALANIN CAİZ OLDUĞU YER VAR MI?
Yalan toplumu temelinden sarsan, zihne ve kalbe kir pompalayan bir illet olarak karşımıza çıkıyor. Dinimizde yalan söylemek kesin olarak haram kılınmış ancak maslahata binaen bazı durumlarda buna cevaz verilip verilmediği tartışılıyor. Müslim'de İbn Şihab ez-Zuhrî'nin kendi ifadesine göre dargınları barıştırmak, eşlerin arasını bulmak ve savaşta düşmanı şaşırtmak maksadıyla yalana izin veriliyor.
Bu konuda âlimler arasında farklı görüşler beyan edilse de hadis ulemâsının ekserisi, yalanın mutlak sûrette yasaklandığı görüşünde birleşiyor. Ancak izin verilen üç yer için tevriye ve ihâm yolunun geçerli olduğu ifade ediliyor. Birkaç manası olan bir kelimenin en uzak anlamının kastedilerek söylenmesi tevriye, iki manası olan bir kelimenin yine uzak anlamının kastedilmesine ihâm deniyor. Örneğin savaş esnasında düşmana "Kralınız öldü." denilirken düşmanın daha önceki krallarından birinin öldüğü kastediliyor. Yani ihâma başvuruluyor.
Said Nursî de zamanın bu hükümleri neshettiğini beyan ediyor. O, İşaratü'l-İcaz'da "Evet, kat'î ve zarurî bir maslahat için bir mesağ-ı şer'î (izin) vardır. Fakat hakikate bakılırsa, maslahat dedikleri şey bâtıl bir özürdür. Zira usûl-i şeriatta takarrür ettiği (karar kıldığı) vecihle, mazbut ve miktarı muayyen olmayan bir şey, hükümlere illet ve medar olamaz; çünkü miktarı bir had altına alınmadığından suistimale uğrar. Maahaza, bir şeyin zararı menfaatine galebe ederse, o şey mensuh ve gayr-i muteber olur. Maslahat, o şeyi terk etmekte olur." diyerek bu zamanda yalanın cevaz verildiği noktaları men ederek, hadis ulemasının görüşünü destekliyor.
Hocaefendi de "Ne kadar doğru varsa hepsini bir anda söyleme gibi bir mükellefiyetimiz yok; fakat, illa konuşacaksak, doğru sözlü olmadan başka yolumuz da yok." diyor.
YALAN ALIŞKANLIĞA DÖNÜŞÜR
İşine geç kalan memurun söylediği bahaneden tutun da ödevini yapmayan öğrencinin uydurduğu yalana varıncaya dek gün boyu sayısız aldatmacayla karşılaşıyoruz ya da kendimiz yalana sığınıyoruz. Ancak bu davranış, ikiyüzlülük, değersizlik, hayasızlık, sürekli kaygı gibi hislerle kol kola girerek bireyin psikolojisini de etkiliyor, kişiliğini zedeliyor. Psikolog Müge Kiremitçi'ye göre kişinin sosyal hayata uyum sağlayabilmesi için kendi iç dünyası ile dış gerçeklik arasında uyum olması gerekiyor. Eğer birey bu dengeyi yakalarsa karşısındaki insanlarla sağlıklı iletişim kuruyor. Aksi takdirde kişilik sorunları ve yalan söyleme davranışı karşımıza çıkıyor. Bu tutumunu sürdürenler bir süre sonra yalanlarla örülü bir hayat yaşamaya başlıyor. Kişi bazen gerçeklik duygusunu yitiriyor, bazen de –mış gibi yaşamaya başlıyor. Örneğin magazin programlarını seyredenler, sosyetik mekânların isimlerini ezberleyerek oraya gidiyormuş gibi anlatıyor ya da söylediği sözün yalan olduğunu unutarak onun sahte gerçekliğine kapılıyor. Kiremitçi, yalanın zamanla kişiliğin bir parçası olduğunu, karakteri zayıflattığını söylüyor ve mitomaniye (yalan söyleme hastalığı) değiniyor. Bu hastalığın temelinde kişinin odak noktası haline gelme isteği yatıyor. Ön plana çıkmak için söylenen yalanlar başlangıçta işe yarasa da, sonraları hasta kendi oyununa kendini kaptırarak yalanın dozunu artırıyor. Mitomani başka ruhsal hastalıklar ya da kişilik bozuklukları ile beraber olduğu için ilk bakışta fark edilmiyor. h.kose@zaman.com.tr
Erken çocukluk döneminde aşırı ödüllendirilen çocuklar da yalana başvurur. Arkadaş, öğretmen vb. kişilerden de aynı ödüllendirmeyi bekleyen minik, bunu elde etmek için yalan söyleme tutumu içine girer. Hiçbir davranışı ödüllendirilmezse de buna gereksinim duyabilir. Psikolog Müge Kiremitçi, ailelere şu tavsiyelerde bulunuyor: "Çocuğa yeterli ilgi ve sevgi gösterin. Onları başarılarıyla takdir edin ve onaylanma ihtiyacını karşılayın. Aşırı otoriter ve baskıcı bir tutumla yaklaşmayın. Çocuklarınızı, kardeşi ve çevresindeki diğer insanlar ile kıyaslamayın. Potansiyelinin üstünde beklentiye girmeyin. Onun yalan söylediğini hissettiğiniz durumlarda çocuğunuzu hangi durumlarda yalana başvurduğunu anlamaya çalışın."
Yalanla savaşmak mümkün!
Hocaefendi 'Yalan öldürücü bir virüstür' yazısında yalan insanı olmamak için "Doğruluk en büyük sermayeniz olmalıdır. Bir yalan insanı haline gelmeden, temrinat yapa yapa doğru söylemeye kendinizi şartlandırmalı ve asla hilaf-ı vaki beyanda bulunmamalısınız. Söylediğiniz her cümlenin gerçekten gönlünüzün sesi olup olmadığına özen göstermeli ve mutlaka kesin bildiğiniz şeyleri tam doğru olduğuna inandığınız şekilde söylemelisiniz. Günlük konuşmalarınızdaki sıradan gördüğünüz cümlelerinizde bile hep doğruluk aramalı ve yalanın öldürücü bir virüs olarak kalbinize musallat olmasına asla meydan vermemelisiniz." önerisinde bulunuyor.
İlahiyatçı Yenibaş da yalancılığın münafıklık alameti olduğunu hatırlatıyor. Nitekim hadiste konuştuğu zaman yalan söyleyen, emanete hıyanet eden, verdiği sözde durmayan kişilerin münafıklık alameti taşıdığına işaret ediliyor. Allah da Bakara Sûresi'nin 10. ayetinde "Kalplerinde münafıklıktan kaynaklanan bir hastalık vardır. Allah da onların hastalıklarını artırmıştır. Söyledikleri yalana karşılık da onlara elem dolu bir azap vardır." buyuruyor.
Ayrıca yalan, kişiye duyulan emniyet ve sadakat hislerini ortadan kaldırıyor. Çünkü hayatında birkaç defa yalan söylemiş biri, daha sonra kendisinden sudur edecek bütün doğruluklara gölge düşürmüş oluyor. "Söylediğim yalan küçük." diyerek onu meşrulaştırma yolu tercih ediliyor. Ancak bu masumiyet zırhı, yalanın hükmünü değiştirmiyor. Allah, değişik türevleriyle Kur'an'da üç yüzden fazla âyette kizbe yer vererek yalan sözden sakınmayı emrediyor. Bu dil belası, insanın manevî latifelerini de öldürüyor. Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) bir sözünde bunun kalbi karartacağına işaret ediyor, bir başka sözünde "Şüphesiz ki sözde ve işte doğruluk hayra ve üstün iyiliğe yöneltir. İyilik de cennete iletir. Kişi doğru söyleye söyleye Allah katında sıddîk (doğrucu) diye kaydedilir. Yalancılık yoldan çıkmaya (fucûr) sürükler. Fucûr da cehenneme götürür. Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında çok yalancı (kezzâb) diye yazılır." buyuruyor.
YALANIN CAİZ OLDUĞU YER VAR MI?
Yalan toplumu temelinden sarsan, zihne ve kalbe kir pompalayan bir illet olarak karşımıza çıkıyor. Dinimizde yalan söylemek kesin olarak haram kılınmış ancak maslahata binaen bazı durumlarda buna cevaz verilip verilmediği tartışılıyor. Müslim'de İbn Şihab ez-Zuhrî'nin kendi ifadesine göre dargınları barıştırmak, eşlerin arasını bulmak ve savaşta düşmanı şaşırtmak maksadıyla yalana izin veriliyor.
Bu konuda âlimler arasında farklı görüşler beyan edilse de hadis ulemâsının ekserisi, yalanın mutlak sûrette yasaklandığı görüşünde birleşiyor. Ancak izin verilen üç yer için tevriye ve ihâm yolunun geçerli olduğu ifade ediliyor. Birkaç manası olan bir kelimenin en uzak anlamının kastedilerek söylenmesi tevriye, iki manası olan bir kelimenin yine uzak anlamının kastedilmesine ihâm deniyor. Örneğin savaş esnasında düşmana "Kralınız öldü." denilirken düşmanın daha önceki krallarından birinin öldüğü kastediliyor. Yani ihâma başvuruluyor.
Said Nursî de zamanın bu hükümleri neshettiğini beyan ediyor. O, İşaratü'l-İcaz'da "Evet, kat'î ve zarurî bir maslahat için bir mesağ-ı şer'î (izin) vardır. Fakat hakikate bakılırsa, maslahat dedikleri şey bâtıl bir özürdür. Zira usûl-i şeriatta takarrür ettiği (karar kıldığı) vecihle, mazbut ve miktarı muayyen olmayan bir şey, hükümlere illet ve medar olamaz; çünkü miktarı bir had altına alınmadığından suistimale uğrar. Maahaza, bir şeyin zararı menfaatine galebe ederse, o şey mensuh ve gayr-i muteber olur. Maslahat, o şeyi terk etmekte olur." diyerek bu zamanda yalanın cevaz verildiği noktaları men ederek, hadis ulemasının görüşünü destekliyor.
Hocaefendi de "Ne kadar doğru varsa hepsini bir anda söyleme gibi bir mükellefiyetimiz yok; fakat, illa konuşacaksak, doğru sözlü olmadan başka yolumuz da yok." diyor.
YALAN ALIŞKANLIĞA DÖNÜŞÜR
İşine geç kalan memurun söylediği bahaneden tutun da ödevini yapmayan öğrencinin uydurduğu yalana varıncaya dek gün boyu sayısız aldatmacayla karşılaşıyoruz ya da kendimiz yalana sığınıyoruz. Ancak bu davranış, ikiyüzlülük, değersizlik, hayasızlık, sürekli kaygı gibi hislerle kol kola girerek bireyin psikolojisini de etkiliyor, kişiliğini zedeliyor. Psikolog Müge Kiremitçi'ye göre kişinin sosyal hayata uyum sağlayabilmesi için kendi iç dünyası ile dış gerçeklik arasında uyum olması gerekiyor. Eğer birey bu dengeyi yakalarsa karşısındaki insanlarla sağlıklı iletişim kuruyor. Aksi takdirde kişilik sorunları ve yalan söyleme davranışı karşımıza çıkıyor. Bu tutumunu sürdürenler bir süre sonra yalanlarla örülü bir hayat yaşamaya başlıyor. Kişi bazen gerçeklik duygusunu yitiriyor, bazen de –mış gibi yaşamaya başlıyor. Örneğin magazin programlarını seyredenler, sosyetik mekânların isimlerini ezberleyerek oraya gidiyormuş gibi anlatıyor ya da söylediği sözün yalan olduğunu unutarak onun sahte gerçekliğine kapılıyor. Kiremitçi, yalanın zamanla kişiliğin bir parçası olduğunu, karakteri zayıflattığını söylüyor ve mitomaniye (yalan söyleme hastalığı) değiniyor. Bu hastalığın temelinde kişinin odak noktası haline gelme isteği yatıyor. Ön plana çıkmak için söylenen yalanlar başlangıçta işe yarasa da, sonraları hasta kendi oyununa kendini kaptırarak yalanın dozunu artırıyor. Mitomani başka ruhsal hastalıklar ya da kişilik bozuklukları ile beraber olduğu için ilk bakışta fark edilmiyor. h.kose@zaman.com.tr
Çocukluk döneminde yalan
Bulunduğu ortamda yalan söylemenin normalliğine inanan çocuk, büyüdüğünde bu yola rahatlıkla başvurabilir. Rol model aldığı annesi, babası ya da diğer büyükleri yalan söylüyorsa o, bu durumu içselleştirir. Yalan söyleme minikler için kabul edilebilir hâle gelir ve bunu yaparken suçluluk duygusu hissetmez. Çocuk, ailesinden sevgi, ilgi göstermemesi durumunda çevresindekilerin ilgisini çekmek için her zaman doğru konuşmayabilir. Örneğin; başı ağrımadığı halde "Başım ağrıyor." diyebilir. Ebeveynleri tarafından değersizleştirilmemek ve cezalandırılmamak için yapmadığı davranışları yapmış gibi ya da yaptığı davranışları yapmamış gibi ailesine aktarabilir. Mesela onların istemediği yere gider ve "Nereye gittin?" sorusuna ailesinin onaylayacağı yeri söyler.Erken çocukluk döneminde aşırı ödüllendirilen çocuklar da yalana başvurur. Arkadaş, öğretmen vb. kişilerden de aynı ödüllendirmeyi bekleyen minik, bunu elde etmek için yalan söyleme tutumu içine girer. Hiçbir davranışı ödüllendirilmezse de buna gereksinim duyabilir. Psikolog Müge Kiremitçi, ailelere şu tavsiyelerde bulunuyor: "Çocuğa yeterli ilgi ve sevgi gösterin. Onları başarılarıyla takdir edin ve onaylanma ihtiyacını karşılayın. Aşırı otoriter ve baskıcı bir tutumla yaklaşmayın. Çocuklarınızı, kardeşi ve çevresindeki diğer insanlar ile kıyaslamayın. Potansiyelinin üstünde beklentiye girmeyin. Onun yalan söylediğini hissettiğiniz durumlarda çocuğunuzu hangi durumlarda yalana başvurduğunu anlamaya çalışın."
Yalanla savaşmak mümkün!
Hocaefendi 'Yalan öldürücü bir virüstür' yazısında yalan insanı olmamak için "Doğruluk en büyük sermayeniz olmalıdır. Bir yalan insanı haline gelmeden, temrinat yapa yapa doğru söylemeye kendinizi şartlandırmalı ve asla hilaf-ı vaki beyanda bulunmamalısınız. Söylediğiniz her cümlenin gerçekten gönlünüzün sesi olup olmadığına özen göstermeli ve mutlaka kesin bildiğiniz şeyleri tam doğru olduğuna inandığınız şekilde söylemelisiniz. Günlük konuşmalarınızdaki sıradan gördüğünüz cümlelerinizde bile hep doğruluk aramalı ve yalanın öldürücü bir virüs olarak kalbinize musallat olmasına asla meydan vermemelisiniz." önerisinde bulunuyor.
HEMRA KÖSE
YENİ BAHAR
0 YorumLarım-ız:
Yorum Gönder